Іле Алатауы селдерінің табиғаты

Сел ағындары тауларда, шөлдерде, теңіздер мен мұхиттарда ұзақ нөсер жаңбырдың, қар мен мұздың қарқынды еруінің, морено-мұздық су айдындарының ақтарылуынан, жанартаулардың атқылауынан, жер сілкіністерінің, шаруашылық қызметтің және т. б. нәтижесінде пайда болады.

Селдер барлық жерде пайда болады, онда олардың қалыптасуына жағдай бар немесе жасалады. Еуропада селдер Альпі аумағында, Скандинавия тауларында, Исландияның таулы бөлігінде, Коль түбегінде, Молдавияның таулы аумақтарында, Украинада, Солтүстік, Поляр маңы және Полярлы Оралда, Солтүстік Кавказда және Кавказдың арғы бөлігінде көп кездеседі. Азияда селдер Қазақстан мен Орта Азияда, Алтайда, Саян-нахта, Байкал маңында, Қиыр Шығыста және Приморьеде, Сахалин мен Камчаткада,алдыңғы, оңтүстік-батыс және Орталық Азияда, Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азияда, Үндістан түбегінде және Жапон аралдарында кең таралған.

Қазақстандағы сел қаупі бар аудандарға: Қазақстандық Алтай, Сауыр және Тарбағатай жоталары, Жетісу, Іле, Күнгей, Теріскей және Талас Алатаулары, Қырғыз және Өгем жоталары жатады. Маңғышлақ түбегіндегі тауларда да сел жүру жағдайлары тіркелген. Селдер Қазақстанның басқа таулы аудандарында да қалыптасуы мүмкін, бірақ бұл аумақтарда сел белсенділігі туралы нақты белгілі мәліметтер жоқ. Тәжірибе көрсеткендей, антропогендік генезисті селдер табиғи жағдайда пайда бола алмайтын жерлерде де пайда болуы мүмкін. Қазақстанда ең сел қаупі бар аудан Іле Алатауы жотасы болып табылады.

Іле  Алатауы селдерінің табиғаты туралы Р.К. Яфязованың монографиясынан танысуға болады «Природа селей Заилийского Алатау. Проблемы адаптации».